Giảm tải HoSE từ đâu ?

Khi có thông tin HoSE dự kiến tăng lô giao dịch lên 1000, cộng đồng các nhà đầu tư cá nhân đã có nhiều phản ứng với phát biểu của đại diện cơ quan này vì nếu làm vậy, họ sẽ bị thiệt hơn là được, và đó còn là một bước lùi của thị trường chứng khoán Việt nam.

Lý do chính để HoSE nâng lô, từ 10 lên 100 và bây giờ dự kiến là 1000 là do hệ thống hiện hành bị quá tải, hệ thống mới KRX chưa được triển khai dù dự án đã hoàn tất thiết kế từ 2018, và dự kiến hoạt động trong 2019. Nhưng có phải quá tải từ lệnh mua, bán của các nhà đầu tư nhỏ lẻ?

Hệ thống giao dịch của HoSE được thiết kế có công suất tối đa theo thông báo là 900.000 lệnh/phiên. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ chiếm bao nhiêu % trong số này? Điều này chỉ có HoSE và các công ty chứng khoán có thể nắm được nhưng theo một thống kê từ các nhà môi giới bán lẻ (retail broker) ở Mỹ, số lượng giao dịch trung bình trong 1 năm của nhà đầu tư cá nhân Mỹ là phổ biến ở mức 15 đến 18 lệnh trong 1 năm.

Với 2,73 triệu tài khoản cá nhân hiện nay và giả sử 100% các tài khoản này vẫn còn hoạt động, tần suất giao dịch như người Mỹ, cho là 20 lệnh/năm thì trung bình mỗi ngày, số lệnh đến từ nhà đầu tư cá nhân sẽ rơi vào khoảng 215.000 lệnh (2,73triệu x 20/252). Như vậy so với công suất tối đa của HoSE thì số lượng lệnh này chiếm khoảng 23,88%. Phần lớn còn lại đương nhiên đến từ các nhà đầu tư chuyên nghiệp, trong đó có thể có cả nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp.

Các nhà đầu tư chuyên nghiệp hiện nay đều dùng hệ thống giao dịch tự động qua các thuật toán (algo trading), với tần suất cao (high frequency trading-HFT) tính bằng giây hoặc nhỏ hơn, thực hiện bởi các chương trình tự động (bots). Và đây có lẽ là điều mà HoSE cần lưu ý để giảm tải số lệnh.

Các hệ thống giao dịch tự động có thể bị lạm dụng để tạo ra một lượng lệnh mua hay bán giả với số lượng lớn, chi phối (manipulate) một chứng khoán nào đó để trục lợi bất hợp pháp. Trong số này có một thủ thuật có tên gọi là spoofing. Theo đó, spoofer sẽ đưa một lượng lớn lệnh bán hay mua lên hệ thống với chênh lệnh giá hiện tại rất nhỏ vào danh sách lệnh chờ (limit order book). Lúc này thị trường sẽ có những nhà đầu tư thấy tín hiệu và sẽ lao theo. Chỉ chờ có vậy, spoofer sẽ có lệnh ngược mua vào, và hủy số lượng lớn lệnh đã đặt lúc nãy. Việc này diễn ra trong thời gian rất ngắn, có thể chỉ vài phút nhưng nếu lặp đi lặp lại hàng trăm hay hàng ngàn lần thì khoản thu lợi dồn tích sẽ rất lớn.

Năm 2015, tòa án ở Chicago đã xét xử vụ công ty HTG Capital Parners, một công ty chuyên dùng HFT để giao dịch chứng khoán tội lũng đoạn thị trường, trục lợi bất hợp pháp khi dùng các lệnh mua, bán giả (đặt rồi hủy). Các gian lận như thế này cũng khá phổ biến ở nhiều thị trường chứng khoán chính vì vậy cơ quan quản lý ở các thị trường này rất chú trọng đến việc cảnh giác, phát hiện, và xử lý nghiêm.

Một nghiên cứu được đăng trong một tạp chí đầu ngành tài chính của Cumming, Johan và Li năm 2011 đã cho thấy rằng luật chứng khoán chi tiết ảnh hưởng lớn đến sự thao túng thị trường, giao dịch nội gián (insider trading), và vấn đề xung đột lợi ích người đại diện trung gian (broker-agency). Dữ liệu từ 42 thị trường chứng khoán từ nghiên cứu cho thấy những quy định trong luật về thao túng lượng giao dịch liên quan đến tốc độ thay đổi chủ sở hữu cổ phiếu (velocity), tức tính thanh khoản, những quy định về thao túng giá liên quan đến mức độ biến động thị trường (volatility) và luật quy định về giao dịch nội gián có liên quan đến sự chênh lệch giá đặt mua, bán (bid-ask spreads).

Vì vây, theo thiển ý của tác giả, HoSE nên rà soát lại có hay không việc spoofing ở thị trường chứng khoán Việt Nam. Nếu có thì cần có các chế tài xử lý nghiêm để bảo vệ các nhà đầu tư, đảm bảo thị trường phát triển lành mạnh bền vững.

Còn về việc tăng lô giao dịch lên 1000, có lẽ không nên thực hiện dù là tạm thời vì vẫn còn những giải pháp thay thế khác, như đã có ý kiến đề nghị chuyển một số công ty qua sàn HNX tạm thời, và quan trọng hơn là rà soát, ngăn chặn các lệnh mua bán ảo.

Nhiều sàn giao dịch chứng khoán lớn vẫn hoạt động tốt với lô giao dịch 100. Singapore trước đây cũng có quy định lô chẵn 1000 nhưng từ năm 2015 đã xuống còn 100. Nhật Bản cũng từ 1000 xuống 100 năm 2018 và con đang có dự tính xuống 1 như nhiều sàn châu Âu để thu hút các nhà đầu tư cá nhân, giới trẻ.

Đối với các nhà đầu tư cá nhân, việc giữ lô giao dịch 100 hay thấp hơn đem lại cho họ nhiều thuận lợi. Thứ nhất là với vốn đầu tư ít, họ vẫn có thể tiết kiệm đầu tư dài hạn qua chứng khoán. Lấy ví dụ như cổ phiếu niêm yết ở sàn HoSE, giá cao nhất là VCF lên đến 230.000 đồng, nếu đầu tư thì cần ít nhất 230 triệu đồng để sở hữu cổ phiếu công ty này. Theo tính toán của tác giá, giá trung bình của rổ cổ phiếu VN30 là 65.300 đồng, nếu muốn đầu tư vào bluechip thì ngoài khả năng của nhiều nhà đầu tư.

Thứ hai, việc quy định lô lớn sẽ khiến các nhà đầu tư nhỏ lẻ chuyển sang các cổ phiếu rẻ (penny), có mức độ rủi ro cao hơn. Tính thanh khoản và khối lượng giao dịch vì thế cũng bị giảm cho nhà đầu tư nhỏ lẻ không tham gia được với các cổ phiếu bluechip.

Nhiều sàn giao dịch chứng khoán ở châu Âu, khi áp dụng giảm lô giao dịch đã cho thấy lượng giao dịch tăng, chi phí giao dịch giảm, và tăng thanh khoản của thị trường. Việc này là rất tích cực cho xu hướng tài chính bao trùm (financial inclusion). Cùng với đó, các quy định của MiFID của EU cũng đã bảo vệ nhà đầu tư cá nhân hơn, hạn chế các hình thức thao túng thị trường.

Với một nền kinh tế mà hệ thống tài chính còn phụ thuộc quá nhiều vào các ngân hàng như ở Việt Nam hiện nay, việc phát triển thị trường chứng khoán là một yêu cầu cấp thiết để phát triển ổn định, bền vững thị trường vốn, phát triển khu vực kinh tế tư nhân. Việt Nam cũng đang cố gắng để thoát khỏi nhóm thị trường cận biên, chuyển sang thị trường mới nổi do đó không thể không quan tâm đến các nhà đầu tư cá nhân. Bởi lẽ, nhà đầu tư dù trong nước hay quỹ đầu tư nước ngoài họ sẽ cân nhắc các quy định pháp lý bảo vệ nhà đầu tư, sự minh bạch của thị trường trước khi tham gia.

Về vấn đề kỹ thuật, việc khiển khai một hệ thống giao dịch mà mất hơn 3 năm thì có lẽ là do một nguyên nhân khác nào đó. Hy vọng rằng hệ thống giao dịch mới sẽ ước lượng và đáp ứng được nhu cầu trong 10 hay 30 năm, vì đơn giản như mua sắm một cái máy tính mới, một người bình thường cũng phải đến khả năng thích ứng của nó ít nhất là 5 năm tới.

Version trên VnEconomy:
https://vneconomy.vn/nang-lo-toi-thieu-len-1000-co-phieu-la-buoc-lui-cua-thi-truong-chung-khoan-viet-nam-20210303230039222.htm